Jan Jakub Kolski "Egzamin z oddychania" z Wydawnictwa WIELKA LITERA

„Egzamin z oddychania” Jana Jakuba Kolskiego to nie jest najlepsza książka, jaką przeczytałam. Cóż to jednak znaczy najlepsza? Spróbujcie wskazać w Waszym dorobku czytelniczym tę jedyną? Macie taką? Ok, ale czy ta Wasza najlepsza będzie też tą moją najlepszą? Wracając do „Egzaminu z oddychania”. To nie jest najlepsza książka, ani jaką przeczytałam, ani jaką Kolski stworzył, ale to jest co najmniej dobrze napisana opowieść, która bodzie pod żebro, uwiera jak ziarenko piasku w bucie i nie pozwala o sobie zapomnieć, bo ciągle jak nie tą, to inną kwestią zaprząta Ci głowę. Wkurzające? Trochę tak. I chyba o to Kolskiemu chodziło. By wkurzyć? Nie, by pouwierać. No, dobrze wkurzyć trochę też, ale w określonym celu. 

Jan Jakub Kolski "Egzamin z oddychania"
z Wydawnictwa WIELKA LITERA

Inny bohater, który zresztą także wyszedł spod pióra Kolskiego, powiedział, że „bycie sobą jest nieuniknione i wkurwiające, ale nie ma przed nim ucieczki.” Sandow w „Egzaminie z oddychania” próbuje być sobą, próbuje poradzić sobie z własną zawartością, tu i teraz oraz z tą tam i przedtem. W tych sparingach emocjonalno-duchowych towarzyszy mu Muszelka. Gwoli wprowadzenia dla niewtajemniczonych: on, Sandow (w relacjach z Muszelką Dżuk), to znany reżyser, ma 55 lat; ona, Muszelka, była dziwka, ma 22 lata. I co? Pierwszy zgrzyt? Co Was bardziej razi? To, że dziwka? Czy to, że tyle ona młodsza albo on starszy? Poczekajcie, to dopiero początek. Bo oboje poznali się 10 lat wcześniej na planie jego filmu. Ona wówczas przybiegała do niego, siadała mu na kolanach, a on dmuchał jej w kark, wąchał, aż raz wyczuł jej już nie dziewczęcą, a kobiecą rozkosz. I co teraz? Skojarzenia z „Lolitą” Nabokova. Brudna perwersja, nieprawdaż? Dajcie spokój, przecież to czysta prowokacja autora. Sposób, by Was pobudzić, podkręcić do zastanowienia. Kolski w wielu scenach balansuje na krawędzi. Może i wstyd się przyznać, ale sama dałam się złapać na jego chwyty, bo np. nie bardzo potrafiłam zrozumieć, po co autor umieścił te początkowo dość sztuczne, momentami nawet infantylne dialogi. Wulgarność słownictwa też mnie najpierw raziła, zwłaszcza że Kolski wprowadzał ordynarność w chwilach, które niekoniecznie tego wymagały, jednak im głębiej przenikałam przez kolejne sceny, tym bardziej zamiar Kolskiego stawał się dla mnie jasny.

W „Egzaminie z oddychania” znajdziemy też wiele podobieństw z prywatną sferą autora. Czy w takim razie jest to rodzaj autobiografii, w której Kolski rękami Sandowa i sercem Dżuka próbuje rozprawić się z samym sobą, zdjąć maskę, pozbyć się posiadanej gęby? Innej wśród środowiska artystycznego, innej wśród krytyków, innej wśród rodziny, innej wśród znajomych, by w końcu pokazać całą swoją prawdziwość wobec Muszelki. Tylko czy on sam, czy my, czytelnicy, jesteśmy gotowi na jego prawdziwą twarz? Choć uładzony kulturą, ugłaskany wychowaniem, to zew natury w nim pozostał – Sandow jest brutalny, okrutny, egoistyczny, irracjonalny, niedojrzały i niemal ocierający się o szaleństwo, ale jest też kochający, delikatny, zmagający się z własnymi lękami, fobiami, opiekuńczy, odczuwający siebie i świat w niezwykły sposób. Czy takiego Kolskiego, mocno nieidealnego, właśnie ze zgrzytami i wyrazistymi wręcz rysami, zaakceptujemy?

„Egzaminu z oddychania” nie nazwałabym autobiografią, ale ręczę własną głową, że Kolski swojemu bohaterowi przydał sporo z siebie, bo trudno mi uwierzyć, by aż tak zdystansował się do postaci, a jednocześnie nie utraciła ona nic ze swojej soczystości charakteru. Można oczywiście dywagować, ile cukru w cukrze, czyli ile Kolskiego w Sandowie, a ile celowej prowokacji, ale o to chyba Kolskiemu chodziło, by wzniecić emocje, by skłonić do dyskusji. Przyzwyczailiśmy się chyba już do Kolskiego magicznego, klimatycznego, magnetycznie nostalgicznego w światach, które dla nas tworzy, a tu proszę, autorem podziwianych  przez nas dzieł może się okazać zwykły brutal, tchórz i morderca nawet niewart naszej uwagi.

W tej scenariuszowej fabule, w tej reżyserskiej oprawie każdy szczegół, każdy gest ma znaczenie, jest jak rekwizyt na planie filmowym. Tu w ferworze filmowej scenerii Kolski zarządza bohaterami, ma wpływ na to, co za chwilę się rozegra. To on komenderuje, buduje sceny, by oko kamery lub wzrok czytelnika skupiły się dokładnie na precyzyjnie dobranym detalu, a ten z kolei wywarł określone wrażenie. Dąży do celu w sposób zdecydowany wiedząc doskonale, jaki efekt zamierza wywołać.

Ale jest też warstwa pamiętnikowa, gdzie Sandow nie ma kontroli nad wydarzeniami, reżyserka się sypie a sceny życia wymykają spod palców. Tu ukazana jest rozterka zagubienia, wariacka walka na wycieńczenie z bobrami, obsesja uwolnienia się od siebie samego, wraz ze śmiałą próbą życia wg własnego planu. Główny bohater jest tu rozedrgany i mimo swej fizycznej tężyzny kruchy i w duchowej rozsypce. Tyle razy przeprowadzał swą Mateńkę do granicy światów, nie raz niemal już przekraczała wieczną rzekę, lecz gdy rzeczywiście przyjdzie jej wybrać się w ostatnią podróż, on, ten strażnik międzybytowej równowagi, podda się i wycofa bez walki. On… Ten jej najukochańszy synek…

Jest jeszcze ona – Muszelka. Pozornie dziecinna, naiwna, wulgarnie menelska, utrzymująca go przy zmysłach, sprawiająca wrażenie głupiutkiej i kochająca… kochająca go wbrew rozsądkowi, wbrew społecznym konwenansom, wbrew jego piekącym tęsknotom, strachom, a nawet wbrew jemu samemu.

W „Egzaminie z oddychania” przebija się też Jung ze swoją psychoanalizą nad kompletem użaleń typu przeminęło, skończyło się, utraciłem, czuję się winy, tęsknię za byciem beztroskim chłopcem. Wyczuwa się go również w poszukiwaniu, dociekaniu i rozprawianiu się z przeszłością historyczną (cień Ryfki Rubin).

Streszczam się, jak mogę, ale gdy patrzę, ile już Wam napisałam, to aby Was nie zamęczyć, dorzucę jeszcze tylko parę słów o kompozycji. To oczko w głowie Kolskiego. W niej tkwi przecież clou dzieła – jego sens i wymowa. Kolski zaoferował nam kilka warstw opowieści. Spiął je jak okładką wątkiem sensacyjnym, na to nałożył wątek podróży i dodatkowo uwił kanwę z motywami sięgającymi do przeszłości historycznej oraz wreszcie, tak to nazwijmy, pojawia się „główna” historia Sandowa i Muszelki. Ta wzorzysta konstrukcja, niełatwa w budowie, może też okazać się niezbyt czytelna w tropieniu fabuły. Wśród częstych retrospekcji czytelnik musi bowiem uważnie śledzić, na którym polu akurat rozgrywa się akcja, przy tym wir zmieniających się scen, wciąga nas samych w rozgrywające się wewnętrzne szaleństwo. Powiem Wam, że miałam pewne wątpliwości z wątkiem podróży bohaterów, nie bardzo potrafiłam odkryć uzasadnienie dla ich wprowadzenia, ale to oznacza tylko, że podczas ponownej lektury szczególnie skupię się na tych kwestiach.

Kolski przyzwyczaił nas do pięknych, magicznych klimatów, migotliwie lśniących obrazów, cudownie wystylizowanych emocji. W „Egzaminie z oddychania” magia schodzi na drugi plan, pojawiają się rysy codzienności, a zgrzytająca prawda szokuje i drażni nasze estetyczne oczekiwania. Kolski nas prowokuje, testuje naszą wytrzymałość, świadomie podszczypuje i czeka na reakcje na jego artystyczną zuchwałość w byciu sobą.

Za zgrabne podsunięcie inspirującej lektury dziękuję Iwonie Niezgodzie organizatorce niezależnego plebiscytu na polską książkę roku 2019 pn. „Brakująca Litera”.

Patrick Shannon "Nikola Tesla. Zapomniany geniusz" z Wydawnictw Videograf

Patrick Shannon "Nikola Tesla. Zapomniany geniusz"
z Wydawnictw Videograf

Wyobraźcie sobie, że lśniąco czerwony Grand Tourer S, 2-drzwiowy, z napędem na 4 koła cichuteńko, ledwie z szelestem opon podjeżdża pod drzwi waszego domu. To motoryzacyjne cudeńko może na (w pełni naładowanych) bateriach elektrycznych pokonać nawet 620 mil, a amerykańska firma Tesla Incorporation właśnie przyjmuje zapisy na ten wspaniały model. To mi trochę przypomina kolejkę za maluchami, ale kto z nas pamięta aż tak zamierzchłe czasy? Teraz ekscytujemy się futurystycznymi rozwiązaniami, które poruszają nie tylko fantazję, lecz przede wszystkim napędzają świat. Jak kiedyś idee, pomysły i wizje Nikoli Tesli.

Nikola Tesla – naukowiec, wynalazca, wizjoner, geniusz wyprzedzający czasy, w których przyszło mu żyć. Tak powiedzą jedni. Inni z kolei widzą w tym serbsko-amerykańskim elektrotechniku czystego szarlatana, nadętego snoba i kompletnego dziwaka. Jak jest prawda? Przeczytajcie „Nikolę Teslę. Zapomnianego geniusza” Patricka Shannona, a sami się dowiecie. Ja już jestem po lekturze.

Suche fakty o Tesli można znaleźć w tak obecnie popularnej, bo na wyciągnięcie ręki, Wikipedii. Ale są takie fakty i takie wiadomości, które można wyczytać tylko w biografiach lub książkach poświęconych danej osobie. Patrick Shannon podaje fakty o Tesli. Patrick Shannon dla urozmaicenia wplata w fakty obiegowe pogłoski, a nawet towarzyszące Tesli konfabulacje. Co więcej, Patrick Shannon niektórym fragmentom książki nadaje fabularyzowany styl, dzięki czemu sceny jak żywe stają nam przed oczami. Dla mnie najsmakowitszym kąskiem były fragmenty pochodzące z autobiografii Tesli, korespondencji z innymi osobami, wyimki z artykułów prasowych czy z pozostałych dokumentów. Dawały obraz sytuacji i pozwalały samodzielnie dokonać własnej interpretacji przytaczanego materiału. Szkoda tylko, że choć Shannon wprawdzie wskazał na końcu książki źródła, z których korzystał, to już niestety w tekście nie ma do nich bezpośrednich odnośników. Na szczęście w wielu miejscach można z kontekstu wywieść, z jakiego źródła cytowany fragment pochodzi. Czasami pojawiają się także potknięcia natury korektorskiej, bo raz Tesla przybywa do Ameryki w 1882, a raz w 1884. Prawidłowy rok to 1884. Te drobne usterki nie mają jednak – w mojej ocenie – większego wpływu na odbiór całości, a wydawnictwo zapewne usunie je podczas prac nad kolejnym wydaniem.

A jak czyta się „Nikolę Teslę. Zapomnianego geniusza”? Shannon opowiada nam o Tesli niczym stary, dobry gawędziarz. Historię czyta się z przyjemnością. Autor ma zwyczaj wybrane momenty ubarwiać najczęściej tłem pogodowym, wówczas najczęściej porywisty wiatr staje się zapowiedzią mających nastąpić wypadków, jak na przykład chwili, gdy Tesla pełen niepokoju i niemal bliski utraty przytomności drży o umierającą matkę. Miejscami w felietonowym stylu Shannon zwinnie przeprowadza nas przez historię tzw. „wojny prądów”, jaką toczyli między sobą prawie na wycieńczenie Tesla z Edisonem i do jakich intryg, aż z zastosowaniem krzesła elektrycznego, był w stanie posunąć się ten drugi. A opisy wykładów i eksperymentów prowadzonych przez „władcę piorunów” (bo tak był też nazywany przez współczesnych) nawet obecnie pobudzają wyobraźnię i wywołują emocje. Możecie więc sobie uzmysłowić, z jaką mocą Tesla na żywo potrafił oddziaływać na umysły, gdy stojąc przed audytorium, przepuszczał przez swoje ciało prąd o wysokim napięciu, przy czym wszystkiemu towarzyszyły błyski, iskry i trzaskające wyładowania. Potem z wielką wytwornością kończył pokaz, schodził z podium i magnetyzującym głosem kontynuował prelekcję, podczas gdy jego ubranie nadal emitowało drobną poświatę. Widzowie byli wręcz urzeczeni. Barwnie też oddał Shannon klimat ówczesnej epoki z jej kapitalistyczną drapieżnością i bezwzględnością nastawioną na szybki zysk. Fakt, że autor skupia się raczej na milowych wydarzeniach z życia wynalazcy ma swoje wady i zalety. Minusem może być wybiórczość przedstawionych zagadnień, natomiast plusem to, że Shannon wybrał i przedstawił, w jego mniemaniu, najistotniejsze chwile, nie zarzucając czytelnika drobiazgami.

Osoba Tesli po latach fascynuje i wciąż inspiruje. O wielkości jego umysłu świadczą pozostawione przez niego wynalazki, patenty, udoskonalenia stosowanych rozwiązań oraz wizjonerskie podejście do nauki i jej możliwości. Dla dobra ogółu potrafił zrzec się tantiem związanych z zastosowaniem patentów na system prądu zmiennego, byle tylko ten trafił pod strzechy i był w powszechnym zastosowaniu. Ameryka bezwzględnie zweryfikowała jego ideały i Tesla zmarł ubogo, niedoceniany, nawet lekceważony za swe dziwactwa, fobie czy niedokończone prace. Czy wiecie, że miał obsesję na punkcie cyfry 3? Nigdy nie nocował w pokojach, których numer nie byłby podzielny przez 3. Warto sięgnąć po jego biografię, bo trochę wstyd by było jeździć elektrycznymi autami marki Tesla, nie wiedząc przy tym, komu je zawdzięczamy. Nie, nie mówię tu o Elonie Musku.

Za egzemplarz książki Patricka Shannona pt. „Nikola Tesla. Zapomniany geniusz” dziękuję Wydawnictwom Videograf SA.

Wywiad z Elżbietą Sidorowicz autorką "Okruchów gorzkiej czekolady"

Zapraszam na wywiad z Panią Elżbietą Sidorowicz autorką książki pt. "Okruchy gorzkiej czekolady". Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Zysk i S-ka.

Elżbieta Sidorowicz autorka "Okruchów gorzkiej czekolady"
z Wydawnictwa Zysk i S-ka

Czytam duszkiem: Moją rozmówczynią jest dziś Pani Elżbieta Sidorowicz, autorka książki pt. „Okruchy gorzkiej czekolady. Morze ciemności”. Pani Elżbieto, dziękuję, że zgodziła się Pani na rozmowę. Pani Elżbieto, bardzo lubię poznawać kulisy historii związanych z powstawaniem książek. Jak to było w Pani przypadku? Skąd wziął się pomysł na napisanie powieści?

Elżbieta Sidorowicz: Zazwyczaj właśnie jako pierwsze pada pytanie: skąd wzięłam pomysł na książkę? I od razu przy pierwszym pytaniu mam problem. Dlatego, że ta książka po prostu sama do mnie przyszła. Ta historia czekała na mnie, bym ją opowiedziała. To wielkie szczęście, gdy temat sam wybiera swego autora. Ale oczywiście na pewno miało też znaczenie to, że wiele lat temu zamieszkałam na południu Warszawy, właściwie u jej kresów. W owym czasie była tam magia starych, zapuszczonych ogrodów, pustych parceli, pustych łąk, Lasu Kabackiego. Ten klimat działał na mnie bardzo głęboko, chciałam ocalić go i przenieść na karty powieści. Poza tym ja też zamieszkałam w domu bez gazu, wody, telefonu, więc wszystkie własne doświadczenia mogłam podarować potem mojej bohaterce.

C.D.: „Okruchy…” to powieść bardzo dojrzała i przemyślana. Jest jak wysokiej klasy kompozycja. To rzeczywiście Pani debiut pisarski?

E.S.: To mój debiut prozatorski. Rzeczywiście przed wielu, wielu laty debiutowałam jako poetka w miesięczniku "Poezja", należałam do koła literackiego przy Staromiejskim Domu Kultury w Warszawie, brałam udział w wieczorach autorskich i seminariach literackich. Wtedy nie myślałam o pisaniu powieści, ale po latach to pragnienie do mnie przyszło. Książkę zaczęłam pisać ponad dwadzieścia lat temu, potem ją zostawiłam, teraz do niej wróciłam. Początkowo planowana była jako powieść 2-tomowa, w trakcie pracy rozrosła się do trzech tomów.

C.D.:  W książce nawiązuje Pani wprost do Camusa, Remarque’a czy Poświatowskiej. Dodatkowo czytelnik może sam doszukać się podobieństw ze Staffem, Lechoniem. Ale to zaledwie kilka literackich znakomitości. Dlaczego właśnie na nich się Pani zdecydowała?

E.S.: Jako poetka mam oczywiście swoje poetyckie sympatie, a że uwielbiam okres międzywojenny i to, co wnieśli do literatury polskiej Skamandryci, więc zrozumiałe, że mój wybór padł właśnie na nich. Staff był genialnym łącznikiem między starymi i nowymi czasami, był śmiały, nowatorski w swej poezji, nic dziwnego, że stał się absolutnym mistrzem chociażby dla Tuwima. Kocham Tuwima, ale jest on jakby najbardziej jaskrawy, krzyczący wręcz swoim talentem. Myślę, że trzeba przebrnąć przez "gorączkę" Tuwima, by dotrzeć do tych trochę w cieniu, ale nieustępującym mu w niczym – Lechonia i Wierzyńskiego. Poświatowska jest genialna w swoim tragizmie i głębokiej sensualności, to odważna, niezłomna dziewczyna, chcąca przeżywać swoją miłość, mimo śmierci idącej z nią krok w krok – świetna inspiracja dla kogoś, kto nie odpuszcza, walczy o swoje życie, piękno tego życia. Remarque to jeden z moich ukochanych pisarzy, szczególnie cenię go za "Łuk Triumfalny", za gorzką mądrość jego bohatera ("Tylko najprostsze rzeczy nie przynoszą rozczarowania"), za umiejętność poddania się miłości i utraty tej miłości, za całą mroczną tajemnicę jego przeszłości, usprawiedliwioną niemoralność i za calvados😊 Camus ze swym mrocznym i piekielnie mądrym egzystencjalizmem zawsze działał na mnie głęboko, pamiętam jak byłam fizycznie chora po przeczytaniu "Dżumy", a jednocześnie w jego pisarstwie zawsze było to coś, czego się można uchwycić, mądrość prowadząca przez mrok, głęboka moralność w niemoralnych czasach, nadzieja. Myślę, że to jest najważniejsze. Camus przedstawiał świat mroczny i zły, świat bez złudzeń, ale dawał zawsze nadzieję. Gdzieś czytałam, że literatura bez właściwości ocalających nie ma zwykle większego sensu. Tak właśnie czuję, gdy czytam modne, nagradzane i  niezwykle chwalone współczesne powieści, a potem zestawię to z wartościami, które dawał czytelnikowi Camus.

C.D.:  Jest też warstwa muzyczna, warstwa malarska, rzeźbiarska, designerska.

E.S.: To prawda. Ja jestem pisarką tak trochę "obok", bo właściwie na co dzień jestem grafikiem. Tak jak moja bohaterka skończyłam warszawskie liceum plastyczne, następnie architekturę wnętrz na ASP. Bliskie mi są tematy związane z malarstwem, rzeźbą, projektowaniem wnętrz, designem. Od wielu lat pracuję jako grafik w agencji reklamowej. Te wszystkie doświadczenia podarowałam Ani, uznając, że najlepiej pisze się o tym, co się zna. Natomiast – muszę się przyznać – z muzyką jest zupełnie inaczej. Od dzieciństwa miałam dębowe ucho. Moja babcia genialnie grała na pianinie, mama kończyła konserwatorium, dziadek był dyrygentem i kompozytorem. No i ja. Tragedia. Jako dziecko byłam przyuczana do gry na pianinie, aby wyrobił mi się trochę słuch i te lekcje byłyby nawet fajne, gdyby na początku nie trzeba było grać wyłącznie gam i palcówek. To mnie zupełnie zniechęciło, bo ja chciałam grać melodie! Słuch mi się nie poprawił, ale za to intuicyjnie "czuję" muzykę. Myślę że umiałabym ją interpretować. Na pewno jest mniej ważna w moim życiu, ale też zajmuje dość istotne miejsce.

C.D.:  Główna bohaterka boryka się ze stratą rodziców. Oprócz żalu, rozgoryczenia, smutku i samotności czy zwykłego strachu, położyła Pani 17-latce dodatkowe kłody pod nogi. Nieszczerzy przyjaciele, interesowni członkowie rodziny, dom, który niekoniecznie nadaje się do zamieszkania. Czy nie przesadziła Pani z nieszczęściami?

E.S.: Chciałam postawić moją bohaterkę w sytuacji ekstremalnej, zero ulg. I zobaczyć, co z tym zrobi. Czy będzie potrafiła stanąć ponad tym wszystkim, czy to uniesie. Tylko wtedy można mówić o prawdziwym zwycięstwie. Tak, wiem, to było trochę okrutne. Ale takie jest życie. Życie się nie cacka. W życiu nie ma książkowej lub filmowej fabuły, w krytycznym momencie nie przybywa na pomoc kawaleria ani okręty Jej Królewskiej Mości. Jeśli chce się napisać książkę prawdziwą, to trzeba odżegnać się od takich fabuł. Jeśli chce się wstrząsnąć czytelnikiem – a ja chciałam – trzeba mu przedstawić jak najbardziej życiowy scenariusz. Choć pamiętam cały czas i to, co napisała w swych "Dziennikach" Maria Dąbrowska, że "realizm jest tylko czynnikiem konstrukcji dzieła, nigdy celem". I że "najwyższy stopień wstrząsającego realizmu osiągają zawsze dzieła, które się realizmem posługują w miarę."

C.D.: A co z Bogiem? Jaka jest rola Boga w tej historii?

E.S.: Bóg jest obecny w całej tej powieści. Jest kimś, do kogo się można odwołać, z kim się rozmawia. Choć – na dobrą sprawę – nie jest to książka "religijna". Moja bohaterka z Bogiem się spiera, wystawia Mu rachunki, jej rozmowy polegają na wiecznym boksowaniu. W obliczu takiej tragedii myślę, że jest to zrozumiałe. Zrozumiały jest jej bunt i sprzeciw. I zrozumiała jest potrzeba pogadania z kimś wyższym, choć to Mistrz Milczenia. Ania mówi do Niego, gdy już nie może poradzić sobie z ciśnieniem słów. Czy to dowód jej religijności? Zupełnie nie. Mówi, nie wiedząc nawet, czy nie mówi w pustkę. Jej wiara jest zachwiana, stosunek do Boga zachwiany, choć bardzo potrzebuje kogoś, o kogo mogłaby się oprzeć. Bóg jest Wielkim Nieobecnym tej powieści, co nie znaczy, że odrzuca się wiarę w Jego obecność.

C.D.: Wielką nieobecną „Okruchów…” jest też śmierć. Odczuwamy ją, widzimy, a tak trudno nam o niej rozmawiać. Co hipnotycznego ma w sobie śmierć?

E.S.: Może to, że to nieunikniony los każdego człowieka? Nic o niej nie wiemy, a "ci, którzy wiedzą o niej wszystko, już nie powiedzą nam nic". Śmierć fascynuje, przeraża, to nie chcemy o niej myśleć, to staramy się ją jakoś w sobie oswoić. Znamienne, że fascynowała sobą od wieków, artyści ulegali jej hipnotycznemu wpływowi, była bohaterką poezji, sztuk dramatycznych, obrazów, powieści, muzyki. Ludzie starają się jakoś ją przeniknąć, nazwać, nie godząc się z tym, że nie poznamy jej za życia nigdy. U mnie Śmierć przybrała realną postać dziewczyny z obrazu Malczewskiego. Od razu powiem, że to obraz nieistniejący, choć Malczewski namalował wiele podobnych motywów: kobieta, kosa, stary dwór, często starzec. Jest jeszcze "Tańcząca Śmierć", która powróci w drugim tomie książki w sposób dość nieoczekiwany.

C.D.: Bohaterka nazywana jest Anią, choć sądząc z jej zachowania być może bardziej by do niej pasowała dojrzalsza a równie piękna forma imienia, czyli Anna. Czy jej idealizm, stosunek do wartości, pojmowanie rodzinnej przeszłości nie komplikuje niepotrzebnie świata? Dlaczego nie pozwoliła jej Pani wybrać łatwiejszej drogi?

E.S.: Anna brzmiałaby bardzo dorośle, a jednak moja bohaterka jest nastolatką, dzieckiem, które straciło rodziców. Celowo wybrałam na bohaterkę młodziutką dziewczynę, bo w młodości przeżywamy wszystko bardzo intensywnie, z maksymalną jaskrawością doznań, wydało mi się ciekawe to pokazać. Ania pochodzi z dobrego domu, została wychowana w pewnych wartościach, to daje z jednej strony wielką siłę, a z drugiej paradoksalnie niezwykle komplikuje świat i nasze istnienie w tym świecie. Ale to już odwieczny problem kultury – niewątpliwie utrudnia ona w życiu wiele spraw, bo nie pozwala pójść na łatwiznę. Wymaga, by postąpić z honorem. By stać na straży swojego obrazu świata, by wiecznie toczyć manichejską walkę światła i ciemności. I stać po właściwej stronie, która zawsze jest trudniejsza.

C.D.: Co na mnie wywarło osobiście ogromne wrażenie, to Pani umiejętność operowania światłocieniem. Ile odcieni może mieć smutek? Ile tonacji ma żal? Prawie każde uczucie zostało przez Panią dokładnie wycieniowane.

E.S.: Jestem malarką, więc umiem operować światłocieniem😊 A tak naprawdę, to pisząc starałam się wyobrazić sobie każdą scenę, głęboko ją odczuć. To było bardzo trudne doświadczenie, bo wzbudzałam w sobie uczucia bez zmiłowania. A z drugiej strony było to bardzo oczyszczające.

C.D.: Co czuje autor tworząc historię, która obfituje w tyle emocji? Podchodzi Pani do bohaterów z dystansem czy może współodczuwa Pani razem z nimi?

E.S.: Nie umiem być zdystansowana wobec swych bohaterów, bo jeśli ja ich nie będę rozumieć i lubić, to nie polubi ich też czytelnik. Ale w pisaniu trzeba najpierw przeżyć ogromne emocje, lecz używać ich w sposób wyważony. Czasem suchy opis daje bardziej wstrząsające wrażenie niż w przypadku puszczenia wszystkich hamulców – co zresztą nie jest świadomym pisarstwem. Więc cały czas był to balans między głębokim odczuwaniem, a ubraniem tego w odpowiednią formę. "Nic nie przeszywa serca większym chłodem, niż w odpowiednim miejscu postawiona kropka" powiedział Babel i ja się z nim w stu procentach zgadzam.

C.D.: Ok, ostatnie zdanie napisane. Kropka postawiona. I co dalej? Jak wyglądało przejście ze świata pisarskiego do wydawniczego?

E.S.: Gdy napisałam pierwszą część, znajomi radzili mi, bym zaczęła szukać wydawcy, ale nie zdecydowałam się na to. Chciałam skończyć całą książkę, bo wiedziałam, że nie skończę jej, gdy zderzę się z murem obojętności wydawców lub ich odmową. Wolałam ze swej strony mieć gotową całość, by nic nie mogło zachwiać moją pewnością siebie... której nie miałam wcale wiele. Gdy skończyłam, na początek wysłałam pierwszą część. Zysk i Spółka zareagował po trzech tygodniach, prosząc o dosłanie reszty. Już śpiewałam „Alleluja!”, ale nie odbyło się to tak szybko i bezproblemowo. Książka utknęła w czarnej dziurze na około osiem miesięcy. Był to straszny czas – czekania, nadziei, zwątpienia. Dla autora to trudna próba. Wreszcie, zupełnie niespodziewanie, zapadła pomyślna dla mnie decyzja.

C.D.: Teraz promocje, wywiady, spotkania autorskie, targi książki, zdjęcia. Jak się Pani czuje w tej roli?

E.S.: Jako debiutantka byłam zupełnie nieświadoma, że prawdziwa praca, to nie pisanie książki, ale to wszystko, co potem... Właściwie główna praca przy promocji spoczywa na autorze – takie są moje doświadczenia. Do momentu wydania książki nie miałam nawet konta na Facebooku, teraz mam konto, prowadzę swój fanpage "Okruchy gorzkiej czekolady" – zapraszam! – o, proszę, już mi się włącza reklamiarz😊 Wydawnictwa zazwyczaj nie poświęcają wiele swego czasu i wysiłku debiutantom i jest to rzecz, która nie przestanie mnie zadziwiać, ale cóż, c'est la vie!

C.D.: Czy to prawda, że planowana jest kontynuacja losów Ani Kielanowicz?

E.S.: Tak, w przygotowaniu jest druga część książki – "Okruchy gorzkiej czekolady. Biały jednorożec." Ukaże się, jak wszystko dobrze pójdzie, w maju tego roku. Jest jeszcze trzecia część, ale na razie jeszcze nie chcę o niej mówić.

C.D.: Pani Elżbieto, nurtuje mnie jeszcze jedna kwestia związana z książką. Skąd wziął się pomysł na tytuł? Mam wrażenie, że nie do końca oddaje istotę opowiadanej historii, a może wynika to z faktu, że mnie akurat – jako łasuchowi – gorzka czekolada kojarzy się tylko z przyjemnościami.

E.S.: Tytuł przechodził prawdziwe trzęsienie ziemi, które zresztą sama zainicjowałam. Pierwotnym tytułem, tym który wymyśliłam na początku, ponad dwadzieścia lat temu, była "Gorzka czekolada" i pod tym tytułem książka cały czas funkcjonowała w moim umyśle. Tymczasem – o ironio – na rynku w miarę niedawno pojawiły się dwa tomy opowiadań dla młodzieży właśnie pod tym tytułem. Naprawdę bardzo nie chciałam czegokolwiek zmieniać, ale nie byłoby dobrze, politycznie, a przede wszystkim nie byłoby to dobre marketingowo, gdyby na rynku funkcjonowały dwie różne książki o tym samym tytule. Z bólem serca zdecydowałam się zmodyfikować tytuł. A nie chciałam z niego w ogóle rezygnować, gdyż w moim pojęciu jest trafiony w punkt, oddaje dokładnie istotę rzeczy. Gorzka czekolada jest symbolem, jest gorzko-słodka i takie właśnie jest życie. Dla mnie ważne było pokazanie, że nie jest czarno-białe, że w tragedii tkwią elementy dobra – ludzkiego wsparcia, ludzkiej empatii i pomocy, a szczęście? Dla równowagi nawet w sytuacjach szczęśliwych może tkwić jakiś odłamek smutku i to jest naturalne, właśnie życiowe. Myślę, że to też kwestia pokazania tych odcieni, o których wcześniej mówiłyśmy.

C.D.: A co porabia Elżbieta Sidorowicz, gdy nie pisze? Co sprawia Pani radość?

E.S.: Elżbieta Sidorowicz to już teraz w ogóle nie ma wolnego czasu... Machina pisarsko-promocyjna wciągnęła mnie bez reszty, nad czym boleję. Pisarz powinien być od pisania! Ja na przykład zawsze najlepsze rzeczy robiłam wtedy, gdy byłam wypoczęta i trochę znudzona. Teraz nie mam tego luksusu. Bardzo doceniam każdą chwilę, którą mogę spędzić z rodziną – mężem i córką. Lubię malować. Lubię włóczyć się po górach, zbierać grzyby, bawić się ze zwierzakami. Lubię milczeć. Lubię słuchać. Lubię opowiadać historie.

C.D.: Czym jeszcze chciałaby się Pani podzielić z czytelnikami?

E.S.: Chciałam bardzo serdecznie podziękować wszystkim, którzy pomagają mi w promocji mojej książki, wspaniałym dziewczynom - blogerkom, które poświęcają swój czas i umiejętności, by wspomagać mnie i innych autorów. Są coraz bardziej liczącym się, opiniotwórczym środowiskiem, robiącym coś z prawdziwą pasją i zaangażowaniem. Wszystkim im składam głęboki ukłon za to, co robią! I chciałam podziękować wszystkim Czytelnikom, którzy zechcieli sięgnąć po moją książkę. A przyszłych Czytelników zachęcić do sięgnięcia😊 A nade wszystko chciałam podziękować Pani i za przepiękną recenzję mojej książki – można ją przeczytać na blogu Czytam duszkiem – i za możliwość porozmawiania. Bardzo dziękuję!

C.D.: Pani Elżbieto, dobre książki zasługują tylko na co najmniej dobre recenzje. Dziękuję za miłą rozmowę i mam nadzieję, że do usłyszenia wkrótce. 

 

Zapraszam też do obejrzenia wywiadu z autorką z października 2020 r.  

Elżbieta Sidorowicz - październik 2020 

 

W ramach cyklu "Okruchy gorzkiej czekolady" ukazały się już: "Morze ciemności" oraz "Serce na wietrze".