 |
Piotr Jastrzębski, Vladan Stamenkovic "Humanitarna wojna"/
Instytut Wydawniczy Książka i Prasa
|
Nie chce być inaczej. W nowym roku ciągnie mnie do
starych książek. Najpierw „Historia Albanii” Jerzego Hauzińskiego i Jana
Leśnego wydana w 1992 r., niedługo potem „Międzyrzecz” Piotra Ibrahima Kalwasa.
Wyborna, ale z perspektywy, jaką rynek wydawniczy odmierza czas, wręcz antyk,
bo z 2013 r. I teraz na dodatek „Humanitarna wojna” Piotra Jastrzębskiego i
Vladana Stamenkovica z 2001 r. Istny zabytek. Co łączy te tytuły?
Śródziemnomorskie tematy.
Z twórczością Piotra Jastrzębskiego zetknęłam się już
wcześniej, czytając „Z dna” (z 2017 r. więc ledwie drobny przeżytek), która to
książka zrobiła na mnie piorunujące wrażenie. Pamiętam ją do dziś i polecam
każdemu, kto chce poznać prawdziwe życie bezdomnego, alkoholika i narkomana w
jednej osobie. Z zaciekawieniem sięgnęłam więc po „Humanitarną wojnę”, której
jest współautorem. I… I już po przeczytaniu kilku pierwszych zdań zorientowałam
się, po której stronie mają serce autorzy i nie chodzi tu ani o anatomię, ani o
poglądy polityczne.
„Humanitarna wojna” to krótki reportaż z pobytu
autorów w Kosowie w 1999 r., a więc w okresie trwającej wojny domowej
zakończonej bombardowaniami NATO, w efekcie których Slobodan Milosevic,
ówczesny prezydent Federalnej Republiki Jugosławii, w skład której wchodziła
Serbia i tym samym jeden z jej regionów Kosowo, zdecydował się na wejście KFOR
w celu pokojowej stabilizacji sytuacji w kraju. Nie będę się tu skupiać na
naświetleniu tła historycznego sytuacji w Kosowie, bo po pierwsze nie jest to
moim celem, a po drugie jest to tak obszerny temat, że mógłby wystarczyć na
osobny materiał. A powiem, że historia Bałkanów jest z wielu powodów wyjątkowa
i mnie z równie wielu powodów intryguje.
Autorzy „Humanitarnej wojny” takie tło historyczne
naświetlili, jednak warto zauważyć, że w białym świetle reflektorów stoją tu
Serbowie, natomiast cień kładzie się na Albańczyków, którzy są zarówno
bezpośrednim sąsiadem Serbii, jak i zamieszkują Kosowo. Podział na czarno-białe
charaktery jest też widoczny w dalszych częściach materiału. Autorzy kilkakrotnie
podkreślają, że chcieliby odczarować krzywdzący wizerunek Serbów, którzy są
powszechnie uznawani za inicjatorów wielu konfliktów na Bałkanach, przypisuje
się im także podsycanie nacjonalistycznych idei. Obawiam się jednak, że próba
podjęta przez autorów skończy się fiaskiem, choćby dlatego, że wybielanie
historii poprzez pokazywanie tylko niektórych faktów lub pokazywanie ich w
określonym kontekście zawsze kończy się tak samo. Obaj autorzy to dziennikarze,
obaj doskonale operują tak słowem, jak i piórem, więc raczej nie posługują się czystym
fałszem, bo to byłoby za proste, ale chętnie sięgają po fragmenty informacji
czy przedstawiają wybiórczo wydarzenia, a najbliższa wydaje się im być jednostronna
interpretacja faktów, zwykle na korzyść Serbii. By nie być gołosłowną, podam
przykłady. Znalezione na terenie Serbii resztki po bombach ze zubożonym uranem
zostały jednoznacznie przypisane NATO. Faktem jest, że NATO dociskane przez
opinię międzynarodową przyznało, że takiej broni używało. Faktem jednak jest
również i to, że podobnymi bombami dysponowały także strona serbska i albańska
lub jednostki paramilitarne z związane z daną stroną. A autorzy w żaden sposób
nie udowodnili pochodzenia znalezionych fragmentów, jednak podają, że są to
resztki bomb NATOwskich. Kolejny przykład: Armia Wyzwolenia Kosowa jest
pokazana jako albańska organizacja terrorystyczna, bo taką przez długi czas
swojego istnienia rzeczywiście była, organizując zamachy na ludność cywilną.
Jednak autorzy zapomnieli wspomnieć, że i strona serbska sięgała po te same
metody, wykorzystując do tego specjalne oddziały wojskowe i pozawojskowe. Przytoczone
przykłady w żadnym wypadku nie oznaczają mojej akceptacji dla tego typu działań,
a jedynie stanowią dowód na to, jak nieobiektywnie opisują sytuację autorzy.
Takie przykłady można mnożyć.
Wspomniałam, że „Z dna” Jastrzębskiego wwierciło mi
się w serce i w duszę. Może właśnie dlatego, że siła przekazu była mocno
sugestywna. Bo Jastrzębski niewątpliwie ma dar pisania, nawet zaryzykowałabym
stwierdzenie, że to jego prywatne remedium na życie, które każdemu potrafi
dopiec. Jednak metoda, która sprawdziła się w przedstawieniu osobistych przeżyć
z własnego życia, razi w przypadku stronniczego przedstawiania konfliktu w tej
części Bałkanów. Tu nikt nie miał i nie ma czystego sumienia. Ani Serbowie, ani
Albańczycy. Próba przedstawienia konfliktu na zasadzie, że my jesteśmy ci dobrzy,
a wy jesteście ci źli, wypacza obraz. W Kosowie mordowali i jedni, i drudzy. W
Kosowie gwałcili i jedni, i drudzy. W Kosowie manipulowali i jedni, i drudzy. Przypisywanie
szczytnych zachowań Serbom, a podłych Albańczykom służy jedynie pogłębianiu
wzajemnych animozji, które szczególnie narastały przez ostatnie dziesięciolecia,
a korzeniami sięgają aż do poprzednich stuleci.
Warto natomiast podkreślić, jak wyraźnie i wprost została
nakreślona rola Sojuszu Północnoatlantyckiego, który doprowadził do interwencji
zbrojnej NATO w Kosowie „dla obrony praw człowieka”. Wprawdzie w jej wyniku Slobodan
Milosevic zgodził się na wycofanie wojsk z Kosowa i wprowadzenie tam sił
pokojowych KFOR, jednak bombardowania pogłębiły tylko katastrofę humanitarną,
ponieważ setki tysięcy ludności cywilnej, szukając ucieczki przed zagrożeniem,
opuściło z dnia na dzień swoje domy. Rzadko natomiast podnosi się jeszcze jeden
istotny fakt, a mianowicie Sojusz po raz pierwszy dokonał operacji zbrojnej bez
wymaganej zgody ONZ. Co to oznacza? Między innymi to, że działał niezgodnie z
procedurami oraz iż z obrońcy stał się agresorem. Co smutne i znamienne zarazem,
opinia międzynarodowa jest w ocenie działań Sojuszu podzielona. Tak pod
względem zasadności dokonywania samej interwencji, jak i jej skutków.
Jeśli chcecie wyrobić sobie choć względnie obiektywne zdanie
na temat wojny w Kosowie, ten materiał
Wam w tym nie pomoże, bo jest zwyczajnie stronniczy i jednostronny. Jedynym,
ale bardzo ważnym i wartym zapamiętania przekazem płynącym z „Humanitarnej wojny” jest przesłanie, że każda wojna to
zło. W każdej wojnie każda zaangażowana w nią strona jest przegrana. Wojna nie
wyłania zwycięzców, a budzi demony.
Za elektroniczny egzemplarz „Humanitarnej wojny”
Piotra Jastrzębskiego i Vladana Stamenkovica dziękuję Iwonie Niezgodzie –
organizatorce konkursu literackiego „Brakująca Litera”.
PS. Książkę czytałam w wersji elektronicznej. Wydawca
niestety nie przyłożył się zbytnio ani do pracy korektorskiej, ani redakcyjnej.
Chyba najbardziej w trakcie czytania irytowało mnie, że nagle numery stron
pojawiały się tekście, zdarzało się nawet, że w środku wyrazów. Mam nadzieję,
że kolejne wydanie będzie już dopracowane.
